عاشورا؛ اخلاق در میانه طوفانِ پیچیدگی‌های جهان امروز

یادداشتی تحلیلی درباره کاربست آموزه‌های اخلاقی عاشورا در جهان پرآشوب معاصر

در جهانی که مرزهای اخلاقی در هجوم منافع اقتصادی، سیاست‌زدگی، رسانه‌گرایی افراطی و بحران‌های جهانی چون جنگ، فقر، تبعیض و اضطراب‌های روانی درهم شکسته‌اند، رجوع به منابع اصیل اخلاقی و الهام‌بخش بیش از هر زمان ضروری است. عاشورا، نه فقط رویدادی تاریخی بلکه افقی تمدنی است که ظرفیت بی‌نظیری برای بازخوانی اخلاق در دنیای بحران‌زده امروز دارد.

عاشورا را اگر به‌مثابه مدرسه‌ای برای مقاومت اخلاقی، آزادی معنوی و عدالت‌خواهی متعهدانه بنگریم، می‌توانیم آن را به‌عنوان یک مدل تربیتی و فرهنگی برای مواجهه با بسیاری از پیچیدگی‌های امروز جهان تعریف کنیم.

در دنیای امروز که حقیقت اغلب در محاصره پروپاگانداست، یکی از درس‌های اخلاقی مهم عاشورا «پایمردی بر صدق و حق» است. امام حسین(ع) در اوج بحران و بی‌عدالتی، در زمانی که اکثریت یا سکوت کرده بودند یا به طمع دنیا همراه باطل شده بودند، ایستاد و حقیقت را فریاد زد. این همان نیاز جوامع معاصر ماست؛ تربیت انسان‌هایی که در مقابل دروغِ جمعی، شرافتِ فردی خود را معامله نکنند.

در شرایطی که منطق سود و قدرت، انسان را به ابزار تبدیل کرده، عاشورا ما را به کرامت انسانی فرا می‌خواند. حضرت ابوالفضل(ع) در لحظه‌ای که تشنگی جان را می‌سوزاند، آب را نمی‌نوشد تا وفاداری‌اش به امام و عهدش با حقیقت حفظ شود. این لحظه، تصویری ناب از تقدم اخلاق بر غریزه، و وفاداری بر منفعت است.

در دنیای پرتعارض امروز، بسیاری در دل بحران‌های اخلاقی، هویتی چندپاره دارند. عاشورا الگویی از هویت یکپارچه و روشن به ما عرضه می‌کند: انسانِ صاحب انتخاب، آگاه به عاقبت کار، و وفادار به ارزش‌های خود، حتی تا مرز جان‌فشانی. در زمانه‌ای که مردم دچار روزمرگی شده‌اند و بسیاری برای بقا، مصالحه‌های بی‌پایان اخلاقی می‌کنند، عاشورا به ما می‌آموزد که گاهی باید بایستی، نه برای بردن، بلکه برای نباختن انسانیت.

پیچیدگی دنیای امروز ما، بیش از آنکه ناشی از فقدان ابزار باشد، ناشی از فروپاشی معیارهای اخلاقی است. عاشورا معیارهایی را بازتعریف می‌کند: ایثار، کرامت، وفای به عهد، همدلی، مخالفت با ظلم، انصاف حتی در جنگ، ادب در گفتار، و پایداری در مسیر درست.

مهم‌تر آن‌که در جهان چندصدایی و پست‌حقیقت امروز، عاشورا ما را به مسئولیت انسانی فرامی‌خواند: «اگر نمی‌خواهید یا نمی‌توانید با ما باشید، لااقل آزاد باشید.» این جمله امام حسین(ع) خطاب به سپاه دشمن، هنوز در گوش تاریخ طنین دارد و می‌تواند منشوری برای همه انسان‌هایی باشد که می‌خواهند در میدان‌های پیچیده اجتماعی و رسانه‌ای، آزاده بمانند.

در نهایت، عاشورا یک دعوت اخلاقی برای بازسازی درون انسان معاصر است؛ انسانی که گرفتار اضطراب، خشونت و بی‌معنایی شده و بیش از همیشه، تشنه معنا، ثبات اخلاقی و اعتماد به ارزش‌های ناب انسانی است.

اکنون که وجدان جهانی بار دیگر به ارزش‌های بنیادین بازمی‌گردد، عاشورا می‌تواند منبعی نیرومند برای گفت‌وگوی تمدن‌ها، الهام‌بخش نخبگان، و چراغی برای مسیر آینده باشد. کافی است از عاشورا تقلید نکنیم، بلکه آن را درک کنیم؛ تا ببینیم که چگونه می‌توان در قرن بیست‌ویکم نیز حسینی زیست؛ نه فقط در میدان نبرد، بلکه در میدان وجدان، رسانه، اقتصاد، فرهنگ و زیست اجتماعی.

علی محمودزاده دزقی